7. อจินฺเตยฺยสุตฺตวณฺณนา

[77] สตฺตเม โลกจินฺตาติ โลกสนฺนิเวสปฺปฏิสํยุตฺตา วีมํสาฯ เตนาห ‘‘เกน นุ โข จนฺทิมสูริยา’’ติอาทิฯ นาฬิเกราทโยติ อาทิ-สทฺเทน อวุตฺตานํ โอสธิติณวนปฺปติอาทีนํ สงฺคโหฯ เอวรูปา โลกจินฺตาติ เอทิสา วุตฺตสทิสา อญฺญาปิ สา โลกจินฺตาฯ

อจินฺเตยฺยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. ทกฺขิณสุตฺตวณฺณนา

[78] อฏฺฐเม ทานสงฺขาตาย ทกฺขิณายาติ เทยฺยธมฺมสงฺขาตาย ทกฺขิณายฯ วิสุทฺธิ นาม มหาชุติกตาฯ สา ปน มหปฺผลตาย เวทิตพฺพาติ อาห ‘‘มหปฺผลภาเวนา’’ติฯ วิสุชฺฌตีติ น กิลิสฺสติ, อมลินา มหาชุติกา มหาวิปฺผารา โหตีติ อตฺโถฯ สุจิธมฺโมติ ราคาทิอสุจิวิธมเนน สุจิสภาโวฯ ลามกธมฺโมติ หีนสภาโว ปาปกิริยายฯ อกุสลธมฺมา หิ เอกนฺตนิหีนาฯ ชูชโก สีลวา กลฺยาณธมฺโม น โหติ, ตสฺส มหาโพธิสตฺตสฺส อตฺตโน ปุตฺตทานํ ทานปารมิยา มตฺถกํ คณฺหนฺตํ มหาปถวิกมฺปนสมตฺถํ ชาตํฯ สฺวายํ ทายกคุโณติ อาห ‘‘เวสฺสนฺตรมหาราชา กเถตพฺโพ’’ติอาทิฯ อุทฺธรตีติ พหุลํ ปาปกมฺมวเสน ลทฺธพฺพวินิปาตโต อุทฺธรติ, ตสฺมา นตฺถิ มยฺหํ กิญฺจิ จิตฺตสฺส อญฺญตฺถตฺตนฺติ อธิปฺปาโยฯ

เปตทกฺขิณนฺติ เปเต อุทฺทิสฺส ทาตพฺพทกฺขิณํฯ ปาปิตกาเลเยวาติ ‘‘อิทํ ทานํ อสุกสฺส เปตสฺส โหตู’’ติ ตํอุทฺทิสนวเสน ปตฺติยา ปาปิตกาเลเยวฯ อสฺสาติ เปตสฺสฯ ปาปุณีติ ผลสมฺปตฺติลภาปนวเสน ปาปุณิฯ อยญฺหิ เปเต อุทฺทิสฺส ทาเน ธมฺมตาฯ ตทา โกสลรญฺโญ ปริจฺจาควเสน อติวิย ทานชฺฌาสยตํ พุทฺธปฺปมุขสฺส จ สงฺฆสฺส อุกฺกํสคตคุณวิสิฏฺฐตํ สนฺธายาห ‘‘อสทิสทานํ กเถตพฺพ’’นฺติฯ

ทกฺขิณสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9-10. วณิชฺชสุตฺตาทิวณฺณนา

[79-80] นวเม ตํสทิสาติ ยาทิสา วณิชฺชา ปยุตฺตา อยถาธิปฺปายา อญฺญา วา สมฺปชฺชติ, ตาทิสาวาติ อตฺโถฯ เฉทํ คจฺฉตีติ วินาสํ ปาปุณาติฯ อธิปฺปายโต ปรา วิสิฏฺฐาติ ปราธิปฺปาโยฯ เตเนวาห ‘‘อชฺฌาสยโต อธิกตรผลา โหตี’’ติฯ จีวราทินา ปจฺจเยน วเทยฺยาสีติ จีวราทิปจฺจยเหตุ มํ วเทยฺยาสิ ปตฺเถยฺยาสิฯ อถ วา ยทา จีวราทินา ปจฺจเยน อตฺโถ โหติ, ตทา มํ ยาเจยฺยาสีติ อตฺโถฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ ทสมํ อุตฺตานเมวฯ

วณิชฺชสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อปณฺณกวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

(9) 4. มจลวคฺโค

1-6. ปาณาติปาตสุตฺตาทิวณฺณนา

[81-86] จตุตฺถสฺส ปฐมาทีนิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ ปญฺจเม (สํ. นิ. ฏี. 1.1.132) ‘‘นีเจ กุเล ปจฺจาชาโต’’ติอาทิเกน อปฺปกาสภาเวน ตมตีติ ตโม, เตน ตเมน ยุตฺโตติ ตโม ปุคฺคโล วุจฺจติฯ ตถา หิ ตํโยคโต ปุคฺคลสฺส ตพฺโพหาโร ยถา ‘‘มจฺเฉรโยคโต มจฺฉโร’’ติ, ตสฺมา ตโมติ อปฺปกาสภาเวน ตโม ตมภูโต อนฺธการํ วิย ชาโต, อนฺธการตฺตํ วา ปตฺโตติ อตฺโถฯ วุตฺตลกฺขณํ ตมเมว ปรมฺปรโต อยนํ คติ นิฏฺฐา เอตสฺสาติ ตมปรายโณฯ อุภเยนปิ ตมคฺคหเณน ขนฺธตโม กถิโต, น อนฺธการตโมฯ ขนฺธตโมติ จ สมฺปตฺติรหิตา ขนฺธปวตฺติเยว ทฏฺฐพฺพาฯ ‘‘อุจฺเจ กุเล ปจฺจาชาโต’’ติอาทิเกน ปกาสภาเวน โชเตตีติ โชติ, เตน โชตินายุตฺโตติอาทิ สพฺพํ วุตฺตนเยน เวทิตพฺพํฯ อิตเร ทฺเวติ โชติตมปรายโณ, โชติโชติปรายโณติ อิตเร ทฺเว ปุคฺคเลฯ

เวณุเวตฺตาทิวิลีเวหิ เปฬภาชนาทิการกา วิลีวการกาฯ มิคมจฺฉาทีนํ นิสาทนโต เนสาทา, มาควิกมจฺฉพนฺธาทโยฯ

รเถสุ จมฺเมน นหณกรณโต รถการา, จมฺมการาฯ ปุอิติ กรีสสฺส นามํ, ตํ กุเสนฺติ อปเนนฺตีติ ปุกฺกุสา, ปุปฺผฉฑฺฑกาฯ ทุพฺพณฺโณติ วิรูโปฯ โอโกฏิมโกติ อาโรหาภาเวน เหฏฺฐิมโก, รสฺสกาโยติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘ลกุณฺฑโก’’ติฯ ลกุ วิย ฆฏิกา วิย เฑติ ปวตฺตตีติ ลกุณฺฑโก, รสฺโสฯ กณติ นิมีลตีติ กาโณฯ ตํ ปนสฺส นิมีลนํ เอเกน อกฺขินา ทฺวีหิปิ วาติ อาห ‘‘เอกจฺฉิกาโณ วา อุภยจฺฉิกาโณ วา’’ติฯ กุณนํ กุโณ, หตฺถเวกลฺลํ, โส เอตสฺส อตฺถีติ กุณีฯ ขญฺโช วุจฺจติ ปาทวิกโลฯ เหฏฺฐิมกายสงฺขาโต สรีรสฺส ปกฺโข ปเทโส หโต อสฺสาติ ปกฺขหโตฯ เตนาห ‘‘ปีฐสปฺปี’’ติฯ ปทีเป ปทีปเน เอตพฺพํ เนตพฺพนฺติ ปทีเปยฺยํ, เตลกปาลาทิอุปกรณํฯ วุตฺตนฺติ อฏฺฐกถายํ วุตฺตํฯ

อาคมนวิปตฺตีติ อาคมนฏฺฐานวเสน วิปตฺติ ‘‘อาคโม เอตฺถา’’ติ กตฺวาฯ ปุพฺพุปฺปนฺนปจฺจยวิปตฺตีติ ปฐมุปฺปนฺนปจฺจยวเสน วิปราวตฺติฯ จณฺฑาลาทิสภาวา หิสฺส มาตาปิตโร ปฐมุปฺปนฺนปจฺจโยฯ ปวตฺตปจฺจยวิปตฺตีติ ปวตฺเต สุขปจฺจยวิปตฺติฯ ตาทิเส นิหีนกุเล อุปฺปนฺโนปิ โกจิ วิภวสมฺปนฺโน สิยา, อยํ ปน ทุคฺคโต ทุรูโปฯ อาชีวุปายวิปตฺตีติ อาชีวนุปายวเสน วิปตฺติฯ สุเขน หิ ชีวิกํ ปวตฺเตตุํ อุปายภูตา หตฺถิสิปฺปาทโย อิมสฺส นตฺถิ, ปุปฺผฉฑฺฑนสิลาโกฏฺฏนาทิกมฺมํ ปน กตฺวา ชีวิกํ ปวตฺเตติฯ เตนาห ‘‘กสิรวุตฺติเก’’ติฯ อตฺตภาววิปตฺตีติ อุปธิวิปตฺติฯ ทุกฺขการณสมาโยโคติ กายิกเจตสิกทุกฺขุปฺปตฺติยา ปจฺจยสโมธานํฯ สุขการณวิปตฺตีติ สุขปจฺจยปริหานิฯ อุปโภควิปตฺตีติ อุปโภคสุขสฺส วินาโส อนุปลทฺธิฯ โชติ เจว โชติปรายณภาโว จ สุกฺกปกฺโขฯ ฉฏฺฐํ อุตฺตานเมวฯ

ปาณาติปาตสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ปุตฺตสุตฺตวณฺณนา

[87] สตฺตเม ม-กาโร ปทสนฺธิกโร ‘‘อญฺญมญฺญ’’นฺติอาทีสุ วิยฯ นิจฺจลสมโณติ ถิรสมโณฯ อภิสิญฺจิตพฺโพติ อภิเสโกติ กมฺมสาธโน อภิเสกสทฺโทฯ เตนาห ‘‘อภิเสกํ กาตุํ ยุตฺโต’’ติฯ

พากุลตฺเถโร วิยาติ เถโร หิ มหายสสฺสี, ตสฺส ปุตฺตธีตโร นตฺตุปนตฺตกา สุขุมสาฏเกหิ จีวรานิ กาเรตฺวา รชาเปตฺวา สมุคฺเค ปกฺขิปิตฺวา ปหิณนฺติฯ เถรสฺส นหานกาเล นหานโกฏฺฐเก ฐเปนฺติฯ เถโร ตานิ นิวาเสติ เจว ปารุปติ จฯ เตเนเวตํ วุตฺตํฯ

ขทิรวนมคฺเค สีวลิตฺเถโร วิยาติ สตฺถริ กิร ตํ มคฺคํ ปฏิปนฺเน เทวตา ‘‘อมฺหากํ อยฺยสฺส สีวลิตฺเถรสฺส สกฺการํ กริสฺสามา’’ติ จินฺเตตฺวา เอเกกโยชเน วิหารํ กาเรตฺวา เอกโยชนโต อุทฺธํ คนฺตุํ อทตฺวา ปาโตว อุฏฺฐาย ทิพฺพานิ ยาคุอาทีนิ คเหตฺวา ‘‘อมฺหากํ อยฺโย สีวลิตฺเถโร กหํ นิสินฺโน’’ติ วิจรนฺติฯ เถโร อตฺตโน อภิหฏํ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส ทาเปสิฯ เอวํ สตฺถา สปริวาโร ติํสโยชนิกํ กนฺตารํ สีวลิตฺเถรสฺส ปุญฺญผลํ อนุภวมาโนว อคมาสิฯ เตเนเวตํ วุตฺตํฯ

อฏฺฐกนาครสุตฺเต อานนฺทตฺเถโร วิยาติ อฏฺฐกนาครโก กิร คหปติ เถรสฺส ธมฺมเทสนาย ปสีทิตฺวา ปญฺจสตคฺฆนกํ วิหารํ กาเรตฺวา อทาสิฯ ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ

ปิลินฺทวจฺฉตฺเถโร วิยาติ เถรสฺส กิร อิทฺธานุภาเวน ปสนฺนา มนุสฺสา สปฺปิอาทีนิ พหูนิ เภสชฺชานิ อภิหริํสุฯ ปกติยาปิ จ อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ ลาภี โหติ ปญฺจนฺนํ เภสชฺชานํ, ลทฺธํ ลทฺธํ ปริสาย วิสฺสชฺเชติฯ เตเนตํ วุตฺตํ ‘‘คิลานปจฺจยํ ปิลินฺทวจฺฉตฺเถโร วิยา’’ติฯ

ติณฺณมฺปิ สนฺนิปาเตน นิพฺพตฺตานีติ ปิตฺตาทีนํ ติณฺณมฺปิ วิสมานํ สนฺนิปาเตน ชาตานิฯ อติสีตาทิภาเวน อุตูนํ ปริณาโมติ อาห ‘‘อติสีตอติอุณฺหอุตุโต ชาตานี’’ติฯ ปุริมอุตุโต วิสทิโส อุตุ อุตุปริณาโม, ตโต ชาตานิ อุตุปริณามชานิ, วิสภาคอุตุโต ชาตานีติ อตฺโถฯ ชงฺคลเทสวาสีนญฺหิ อนูปเทเส วสนฺตานํ วิสภาโคว อุตุ อุปฺปชฺชติ, อนูปเทสวาสีนญฺจ ชงฺคลเทเสติฯ เอวํ มลยสมุทฺทตีราทิวเสนปิ อุตุวิสภาคตา อุปฺปชฺชติเยวฯ ตโต ชาตานิ อุตุปริณามชานิ นามฯ

อตฺตโน ปกติจริยานํ วิสมํ กายสฺส ปริหรณวเสน วิสมปริหารชานิฯ ตานิ ปน อจฺจาสนอติฏฺฐานาทินา เวทิตพฺพานีติ อาห ‘‘อจฺจาสนอติฏฺฐานาทิกา’’ติฯ อาทิ-สทฺเทน มหาภารวหณสุธาโกฏฺฏนอเทสกาลจรณาทีนิ สงฺคณฺหาติฯ ปรสฺส อุปกฺกมโต นิพฺพตฺตานิ โอปกฺกมิกานิ, อยํ โจโรติ วา ปารทาริโกติ วา คเหตฺวา ชณฺณุกกปฺปรมุคฺคราทีหิ นิปฺโปถนอุปกฺกมํ ปจฺจยํ กตฺวา อุปฺปนฺนานีติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘วธพนฺธนาทิอุปกฺกเมน นิพฺพตฺตานี’’ติฯ เกวลนฺติ พาหิรํ ปจฺจยํ อนเปกฺขิตฺวา เกวลํ, เตน วินาติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘ปุพฺเพกตกมฺมวิปากวเสเนว ชาตานี’’ติฯ

ปุตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8-10. สํโยชนสุตฺตาทิวณฺณนา

[88-90] อฏฺฐเม โสตาปนฺโน จตูหิ วาเตหิ อินฺทขีโล วิย ปรปฺปวาเทหิ อกมฺปิโย อจลสทฺธาย สมนฺนาคตตฺตา สาสเน ลทฺธปฺปติฏฺโฐ สมณมจโล นามาติ อาห ‘‘สาสเน ลทฺธปฺปติฏฺฐตฺตา’’ติอาทิฯ ถทฺธภาวกรานํ กิเลสานํ สพฺพโส สมุจฺฉินฺนตฺตาติ จิตฺตสฺส ถทฺธภาวกรานํ อุทฺธมฺภาคิยกิเลสานํ สพฺพโส อภาวา สมณสุขุมาโล นาม สุขุมาลภาวปฺปตฺติโตฯ นวมทสมานิ สุวิญฺเญยฺยาเนวฯ

สํโยชนสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

มจลวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

(10) 5. อสุรวคฺโค

1-2. อสุรสุตฺตาทิวณฺณนา

[91-92] ปญฺจมสฺส ปฐมทุติยานิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ

อสุรสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ทุติยสมาธิสุตฺตวณฺณนา

[93] ตติเย อปฺปฏิวานีติ ภาวปฺปธาโน นิทฺเทโสติ อาห ‘‘อนิวตฺตนตา’’ติฯ ‘‘อปฺปฏิวานิตา’’ติ วตฺตพฺเพ ‘‘อปฺปฏิวานี’’ติ วุตฺตํฯ ตถา หิ วีริยปฺปวาเห วตฺตมาเน อนฺตรา เอว ปฏิคมนํ นิวตฺตนํ ปฏิวานํ, ตํ อสฺส อตฺถีติ ปฏิวานี, น ปฏิวานี อปฺปฏิวานี, ตสฺส ภาโว อปฺปฏิวานิตา, อนิวตฺตนาติ อตฺโถฯ อปฺปฏิวานีติ วา อิตฺถิลิงฺควเสเนวายํ นิทฺเทโสฯ อนฺตราเยว ปฏิคมนํ นิวตฺตนํ ปฏิวานี, น ปฏิวานี อปฺปฏิวานี, อนิวตฺตนาติ อตฺโถฯ

ทุติยสมาธิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ตติยสมาธิสุตฺตวณฺณนา

[94] จตุตฺเถ สณฺฐเปตพฺพนฺติ สมฺมเทว ฐเปตพฺพํฯ ยถา ปน ฐปิตํ สณฺฐปิตํ โหติ, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘สนฺนิสาเทตพฺพ’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ สนฺนิสาเทตพฺพนฺติ สมาธิปฺปฏิปกฺเข กิเลเส สนฺนิสีทาเปนฺเตน จิตฺตํ โคจรชฺฌตฺเต สนฺนิสีทาเปตพฺพนฺติฯ เอโกทิ กาตพฺพนฺติ อพฺยคฺคภาวาปาทเนน เอกคฺคํ กาตพฺพํฯ สมาทหิตพฺพนฺติ ยถา อารมฺมเณ สุฏฺฐุ อปฺปิตํ โหติ, เอวํ สมฺมา สมฺมเทว อาทหิตพฺพํ, สุฏฺฐุ อาโรเปตพฺพํ สมาหิตํ กาตพฺพนฺติ อตฺโถฯ

ตติยสมาธิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5-6. ฉวาลาตสุตฺตาทิวณฺณนา

[95-96] ปญฺจเม ฉวาลาตนฺติ ฉวานํ ทฑฺฒฏฺฐาเน อลาตํฯ เตเนวาห ‘‘สุสาเน อลาต’’นฺติฯ มชฺฌฏฺฐาเน คูถมกฺขิตนฺติ ปมาเณน อฏฺฐงฺคุลมตฺตํ ทฺวีสุ ฐาเนสุ อาทิตฺตํ มชฺเฌ คูถมกฺขิตํฯ กฏฺฐตฺถนฺติ กฏฺเฐน กาตพฺพกิจฺจํฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ ฉฏฺฐํ อุตฺตานเมวฯ

ฉวาลาตสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ